Gamma Işınımda Yeni Ufuklara

GLAST hayali çizimi(Kaynak NASA GSFC)

NASA’nın son 20 yılda uzaya gönderdiği teleskoplarla gökbilim alanında inanılmaz keşifler yapıldı, yığınla bilgi edinildi. Ama insanoğlunun daha fazlasını bilme isteğinin hiçbir zaman azalmaması yıllar önceden daha kuvvetli teleskopların projelerinin konuşulmaya başlanmasına neden oldu. NASA’nın nefes kesen uzay telekoplarına yakında bir tane daha ekleniyor : GLAST(Gamma-Ray Large Area Space Telescope).

NASA’nın Astrofizik Bilimler Dairesinin vizyoner projelerinden biri olan “Beyond Einstein” programı dahilinde yapılacak çalışmalara da ön ayak olacak olan GLAST 16 Mayıs’ta uzaya gönderiliyor. "Beyond Einstein" programı ile aslında üç temel konu hedefleniyor : Big Bang, Karanlık Madde ve Karadelikler. Program dahilindeki görevlerde evrenin oluşumu ve karadeliklerin doğası hakkında bilinmeyenlerin açığa çıkarılması hedefleniyor.

Campton Uzay Teleskobu:
GLAST’ın burdaki konumu ne? GLAST projesi aslında NASA’nın 4 büyük uzaye teleskoplarından(Hubble, Chandra,Spitzer,Compton) biri olan Compton Gama Işını teleskobunun yeni nesil versiyonu. Compton uzey teleskobu 5 Nisan 1991'de yörüngeye yerleştirildi ve çeşitli çalışmalar yaptıktan sonra 4 Haziran 2000'de Dünya'ya geri döndü.


Yüksek enerji gama ışınları araştırmaları tarihte eşsiz dönemini yaşıyor desek yanlış olmaz. Campton Gözlem Uydusu'ndaki Energetic Gamma Ray Experiment Telescope(EGRET) ile yapılan çalışmalar ufak ışıma kaynaklarını incelemekten galaktik ve galaksi dışı incelemelere kadar ilerledi. Campton’ın gamma ışını blazerlar, pulsarlar, yüksek enerji gama ışını patlamaları, kaynağı belirlenememiş ışınımların keşfi bize gökyüzünün yeni gama ışını haritasını çıkarmanın yanında tüm bu olayların nedenlerini, evremini ve gelecekleri hakkında soruları da beraberinde getirdi.

Compton'un tüm gökyüzünün gama ışını taraması

Yüksek enerji gama ışınımları evrendeki en yüksek enerjili olaylar sonucu oluşuyorlar. Bu olaylar yüksek enerjili parçacıkların(elektron,proton,pozitron...) madde,foton ve elektromanyetik alanla etkileşimleri, yüksek enerjili nükleer etkileşimler, madde-antimadde imhası sonucu gerçekleşiyorlar. Yüksek enerjili gama ışınları evrende bir çok kaynak tarafından yayınlanıyorlar. Bunlar arasında : büyük kütleli cisimler, özellikle nötron yıldızları ve kara delikler, yüksek enerjili parçacıkların yıldızlar arası gazlar ile etkileşimi, kozmik dalgaları hızlandırdığı bilinen süpernovalar ve gama ışını patlama bölgeleri. Aktif olduğu zamanlarda Güneş’in de gama ışınları yaydığı biliniyor. Bu ışınımlar çok kısa zamanlarda olabileceği gibi günlerce de süren zaman aralıklarında gözlenebiliyor.

GLAST yapım aşamasında

GLAST, emektar Compton’dan aldığı görevi devam ettirecek ve 10keV ile 300GeV arasındaki enerji düzeylerinde ışınımlar üzerinde çalışacak. Çalışmalarını üzerindeki büyük ışın toplama alanı ve açısal çözünürlüğü olan Large Area Telescope(LAT) ve daha yüksek görüş alanı olan Glast Burst Monitor(GBM) ile gerçekletirecek.

GLAST Burst Monitor(GBM)

GLAST’ın araştırmaları şu şekilde sıralanabilir:

*Blazar(yüksek derecede ışık polarizasyonu ve baskın çekirdek ışınımlarıyla tanınan kaynaklar) sınıfının aktif galaktik çekirdek araştırmalarında
*Evrenin ilk zamanları hakkında bir çok ipucunu barındırdığına inanılan Kozmik Arkaplan Işıması(Isotropic Bacground Radiation)
*Gama ışını patlamaları
*Galaksimizdeki Gama ışını Hale’sini gizemi, Moleküler Gaz Bulutları, Süpernova Kalıntıları ve Çeşitli Galaksiler
*Pulsar’ların yapıları, parçacık hızlandırma özellikle ve karadelikler
*Görünmeyen karanlık madde tarafından yayınlandığı düşünülen olası ışınımlar
*Kaynağı bilinmeyen, belki de yeni keşfedilecek ışınımlar

GLAST’ın yapacağı araştırma ve keşiflerle astrofizik ve parçacık fiziği konusunda yepyeni araştırma alanları açılacağı düşünülüyor. Evrenin yapısı ve başlangıcı gibi uzun yıllardır üzerinde çeşitli spekülasyonların yapıldığı konular artık yavaş yavaş aydınlığa kavuşacak. Hubble’ın görünür dalga boyunda, Chandra’nın X-ışını, Spitzer’in kızıl ötesi tayfında yaptığı keşiflerin son 15 yılda astrofizik anlamında yol açtığı sonuçlar izlendiğinde bu büyük projenin ilk somut çıktılarını nefesimizi tutarak bekliyor olacağız.

NASA'nın astrofizik gözlem araçları projelerini önümüzdeki günlerde incelemeye devam edeceğim.

Kaynaklar:
NASA GLAST Resmi Sitesi
NASA "Beyond Einstein"
NASA's Beyond Einstein Project-Youtube Video(Part-1)
NASA's Beyond Einstein Project-Youtube Video(Part-2)