Jules Verne ile Kuzey Kutbu’na Yolculuk

Oturduğunuz yerden keşif ve macera hissini yaşamanın en güzel yöntemi bir Jules Verne romanı okumak olsa gerek… Kuzey Kutbu’na ulaşmak için zorlu bir yolculuğa çıkan bir grup denizcinin maceraları "Kaptan Hatteras'ın Maceraları".. Her kitabında olduğu gibi J. Verne, kitabın yazıldığı tarihe(1864) kadarki Kuzey Kutbu keşif tarihini şaşırtacak detaylarla kitapta sıralıyor ve maceracıların yolu üzerindeki her yeri geçmişte o bölgeden geçmiş ünlü kaşiflerin anıları ve not defterlerinden detaylarla betimliyor..

 

                  

Solda Ithaki Yayınları’ndan çıkan “Kaptan Hatteras’ın Maceraları” Birinci Cilt kapağı; sağda ise Jules Verne’ün ünlü “Voyages Extraordinaires” serisi içinde yayınlanmış orjinal kitabın kapağı

 

Kitabın başlığında da yer alan "Kaptan Hatteras" gemiyi gizemli bir mektup göndererek yaptırıp yola çıkaran, ancak geri dönüşün imkansız olduğu noktada ortaya çıkan sert ve ilginç bir karakter.. Bir çok yerde bu karakterin Kuzey Kutbu keşif tarihinde en çok ismi geçen ünlü John Franklin'e öykünerek oluşturulduğu iddia ediliyor. J. Franklin, 1845'de çıktığı yolculukta Atlas Okyanus'unu kuzeyde bir geçit bularak Büyük Okyanus'a bağlamayı hayal ediyordu fakat işler beklendiği gitmedi ve ekibindeki yüzün üzerinde mürettebat ile kaybolup telef oldular..

 

 

BBC'nin geçen yıllarda yayınlanan güzel bir belgeseli var Kuzey Kutbu araştırmalarına dair: "Wilderness Explored: Arctic" adında.. Hem J. Verne'ün romanında bahsedilen keşif tarihini hem de Kuzey Kutbu’nun 20. yy'da soğuk savaş dönemindeki stratejik konumu anlatılıyor belgeselde.. John Franklin'in öyküsüne de detaylı bir şekilde değiniliyor.. Tabii ki küresel ısınma ile buzulların yavaş yavaş çözünmesine de..

 

BBC - Wilderness Explored 1. Bölüm Arctic

 

Gönül isterdi ki kitapta ve belgeselde sözü geçen “bembeyaz diyarları” dünya gözü ile görelim, şöyle bir National Geographic Expedition Arktik gezilerinden birine çıkıp bu maceracıların geçtikleri yolu izleyelim ama yakın ve uzak gelecekte şimdilik böyle bir ihtimal görünmüyor.. Böyle olunca J. Verne’e ne kadar minnettar olduğumu tahmin edebilirsiniz.

İTÜ Bilim Merkezinde Galileo Öğretmen Eğitimi Programı

20-22 Eylül 2013 tarihleri arasında İTÜ Bilim Merkezi ve Gökyüzü Gönüllüleri olrak ortak planladığımız Galileo Öğretmen Eğitimi Programının(GÖEP) başvuruları dün itibariyle başladı.. Etkinliğin ayrıntılı programı için tıklayınız.

İlgilenenler için tam duyuru metni:

İTÜ Bilim Merkezi ve Gökyüzü Gönüllüleri işbirliği ile Galileo Öğretmen Eğitim Programı 20-22 Eylül 2013 tarihleri arasında İTÜ Bilim Merkezi'nde (Taşkışla Kampüsü) gerçekleştirilecektir. Galileo Öğretmenleri ve konunun uzmanları tarafından verilecek temel astronomi, gökyüzü  ve gökyüzünde hareket, gözlem aletleri eğitimlerinin yanında uygulamalı olarak 'Bilim Eğitiminde Astronomi Uygulamaları', 'Stellarium ile Gökyüzü','Müfredatta Astronomi' oturumları gerçekleştirilecektir. Etkinlik boyunca planlanan iki gece, çıplak gözle, dürbün ve teleskopla gözlemler, yıldız atlası kullanımı uygulamaları yapılacaktır. Etkinliğin kapanış günü katılımcıların da aktif katılımıyla Bilim Merkezi'nde herkese açık bir 'Halk Gözlemi' gerçekleştirilecek; katılımcıların gözlem konusunda öğrendiklerini uygulamaları beklenecektir.

Katılımcı adaylarının www.bilimmerkezi.itu.edu.tr'deki başvuru formunu indirerek eksiksiz doldurup 6 Eylül 2013 tarihine kadar bilimmerkezi@itu.edu.tr adresine göndermeleri gerekmektedir. Katılımcı kontejyanı 25 kişidir. Katılım önceliği Fen Bilgisi/Fizik Öğretmenliklerine verilecek olup, etkinlik programdan yararlanmayı planlayan tüm eğitimcilere açıktır. 

Daha önceki GÖEP programları ve sunumlar için 'Galileo Öğretmenleri Ağı' sayfasına göz atabilirsiniz.

Kahraman Göktaşı Yağmuru (12 Ağustos)

1862 yılının 15 Temmuz’unda, en büyük tutkusu çocukluktan beri kuyruklu yıldızlar olan Lewis Swift 4,5 inçlik mercekli teleskobunu Zürafa takımyıldızına yönlendirmişti ki elindeki yıldız haritasında olmayan, yeni bir kuyruklu yıldız keşfettiğini fark etti. Üç gece sonra Harvard Koleji Gözlemevi’nden gözlem yapan Horace P. Tuttle da aynı kuyruklu yıldızı gözleyip not etmişti. Yapılan detaylı hesapalrla, bundan sonra kaşiflerinin soyisimlerine atfen Swift-Tuttle olarak anılacak olan kuyruklu yıldızın 133 yılda bir Dünya’yı ziyaret eden Halley-tipi( periyot ~ 200 yıl) bir kuyruklu yıldız olduğu anlaşıldı. Ardından dört yıl sonra Giovanni Schiaparelli kuyruklu yıldızlar ile göktaşı yağmuları olarak bilinen, gökyüzünde belli bir takımyıldızından kaynaklanıyormuş gibi görünen yoğun göktaşı olaylarının birbiriyle bağlantılı olduğunu iddia ederek, örnek olarak Swift-Tuttle kuyruklu yıldızı ile Kahraman Göktaşı Yağmurunu vermişti.

Kuyruklu yıldızlar yörüngelerinde hareket ederken, özellikle Güneş’e yaklaştıklarında çekirdek kısımları aktif hale gelir; çoğu zaman arkalarında gaz ve tozdan meydana gelen bir kuyruk oluşturur ve yol boyunca birçok kalıntı bırakırlar. Gezegenimiz de bu kalıntıların arasından geçtiğinde göktaşı yağmurları adı verilen etkileyici gök olayları meydana gelir. Bunun öncesinde en son 1990’larda geri dönen Swift-Tuttle kuyruklu yıldızının kalıntıları arasından Dünya her yıl Temmuz-Ağustos aylarında geçiyor ve bu kalıntılar gökyüzünde Kahraman(Perseus) takımyıldızı yönünde olduğundan dolayı sanki göktaşları o takımyıldızının içinden fırlayıp geliyormuş gibi görünür ve Kahraman Göktaşı Yağmuru olarak isimlendirilir. En etkili olduğu 8-14 Ağustos tarihleri arasında göktaşı etkinliğinin maksimuma ulaştığı 12 Ağustos’ta Kahraman Göktaşı Yağmuru saatte 50-60 göktaşına kadar ulaşabilir.

Kahraman Göktaşı Yağmuru sırasında uzun pozlama ile elde edilmiş bir görüntü. Göktaşlarının geliş doğrultuları uzatıldığında hepsinin Kahraman Takımyıldızı bölgesinden geliyormuş gibi görünüyor. (Kaynak : İtalyan Amatör Gökbilimciler Birliği )

Kalıntıları oluşturan akıntının Güneş’in etrafındaki ters yöndeki hareketi sebebiyle Kahraman Göktaşları oldukça hızlıdırlar (yaklaşık 66 km/s ) ve atmosferle etkileştiklerinde arkalarında çok parlak ve kalıcı izler bırakabilirler.

Göktaşı yağmurları sırasında, gökyüzündeki en parlak yıldızdan dahi daha fazla parlak görünen bir göktaşı, çoğu zaman avucunuzun içine aldığınızda zorlukla görebileceğiniz büyüklükte bir toz parçasından ibarettir. Birkaç milimetre büyüklüğündeki bu toz parçaları atmosfere yüksek hızla girdiklerinde maruz kaldıkları sürtünme nedeniyle kısa sürede sıcaklıkları 2000 santigrad derece üzerine çıkar ve yavaş yavaş parçalanıp etraftaki hava molekülleri ile çarpışmaya başlarlar; bu çarpışmalar sonucunda arkalarında birçok elektron ve iyon bırakırlar. Yüksek sıcaklıkları ve etraflarındaki uyarılmış hava moleküllerinin kararlı hale geçmesi nedeniyle de gökyüzünde parlak izler olarak gördüğümüz ışımayı yaparlar.

Kahraman Göktaşı Yağmurunu en aktif olduğu dönemde(8-14 Ağustos) gözlemek için gece 22:00’den sonra kuzey doğu yönüne baktığınızda göreceğiniz “W harfi” şeklindeki, büyük Kraliçe takımyıldızının hemen altında Kahraman takımyıldızını bulabilirsiniz.

12 Ağustos 2013 İstanbul’da gece 22:00 ‘de kuzeydoğu yönünde yükselen Kahraman takımyıldızı (Kaynak: Stellarium)

GÖKTAŞI YAĞMURUNU GÖZLEMEK

• Göktaşı yağmurlarını gözlemenin en önemli şartlarından biri oldukça karanlık, ışık kirliliğinden uzak bir bölgede gözlem yapmaktır. Göktaşı yağmurunun en aktif olduğu günlerde dahi şehirden yapılan gözlemlerde çok düşük bir ihtimalle de olsa ancak çok parlak olan göktaşları gözlenebilir. Şehir dışında, karanlık bir bölgede gözleriniz karanlığa uyum sağladığında en sönüğünden ateştopu olarak adlandırılan en parlaklarına kadar saatte onlarca göktaşı gözleyebilirsiniz. Gözlemler sırasında gözünüzün karanlığa uyumunu bozmamak için mümkün olduğunca az parlak ve kırmızı renk ışık kullanmaya çalışın(fenerlerin ucuna kırmızı selefon kağıt bağlamak iyi bir çözüm olabilir)
• Göktaşı yağmurlarını oluşturan göktaşları, gökyüzünün belli bir takımyıldızı bölgesinden, saçılım bölgesi adı verilen bir alandan yayılıp genellikle kısa zamanda uzun yollar izlediği için gözlem için en ideal yöntem çıplak gözle gözlem yapmaktır. Geçiş süreleri birkaç saniye mertebesinde olduğu için göktaşlarını teleskop veya dürbüle yakalamak oldukça güç olacaktır.
• Göktaşı yağmurunun saçılım bölgesi olan Kahraman takımyıldızını tespit etmek için gök atlasından ve ücretsiz Stellarium programından (www.stellarium.org ) yararlanabilirsiniz.
• Göktaşı yağmurlarının aktif olduğu dönemlerde gözlem yapıldığında gece boyunca, bir saatte gözlenebilecek göktaşı sayısı maksimuma ulaştığı güne kadar gittikçe artacak ve Kahraman Göktaşı Yağmuru için 12 Ağustos tarihinde maksimuma ulaşacaktır. Bu tarihte, her sene değişmekle birlikte, ortalama 50-60 göktaşı gözlenebilir.
• Göktaşı yağmuru gözlemini bireysel yapabileceğiniz gibi yakınlarınız ve etrafınızdaki insanlara yönelik ufak-çaplı bir etkinlik haline de getirebilirsiniz. Gece gözlem öncesinde, Kahraman Göktaşı Yağmuru ve kuyruklu yıldızlar hakkında( ya da ilgi çekebilecek herhangi bir astronomi konusunda) bir sunum da yapılabilir.
• Gözlem sırasında uzun süre gökyüzünü takip edeceğinizden üzerinde oturabileğiniz rahat bir sandalye yada mat kullanılması, gece boyunca nispeten hareketsiz kalacağınız için de sıcak tutacak giysiler giymeye dikkat edilmesi gerekiyor.
• Gözlem süresince belirli aralıklarla geçen göktaşları sayabilir ve bunların hangilerinin göktaşı yağmuru ile ilşkili hangilerinin başka yönlerden gelen farklılar olduğunu not edebilirsiniz. Bunun için yanınıza kalem kağıt almayı unutmayın. Bu bilgileri daha sonrasında Uluslararası Göktaşı Organizasyonu ile de paylaşabilirsiniz. (İnternet sitelerinden- http://www.imo.net/visual/major - gözlem raporlarının formatı hakkında detaylı bilgiye sahip olabilirsiniz) 

Not: Bu yazı geçen yıl GökGünce'de çok benzer haliyle yayınlanmıştı; ufak tarih değişiklikleri ile tekrar yayınlıyorum...