Hemen hemen bütün büyük galaksilerin merkezinde olduğu gibi bizim galaksimiz Samanyolu’nun merkezinde de süper-kütleli bir karadelik bulunuyor (içinde bulunduğu Yay-Sagittarius- takımyıldızı nedeniyle Sgr A* olarak adlandırılıyor). Güneş’in kütlesinin 4 milyon katı büyüklükteki bu karadelik sahip olduğu kütleçekim ile galaksinin diğer kısımlarının da katkısıyla dört yüz milyara yakın yıldızın merkez etrafında dönmesine neden oluyor.
Sanılanın aksine, bu karadelikeler önüne geleni yutup etraflarında hiçbirşey bırakmayan cisimler değiller. Olay ufku adı verilen bölgenin dışında eğer yeteri kadar hıza sahipseniz, karadeliğin etrafında yörüngeye bile oturmak mümkün.. Fakat eğer merkezdeki karadeliği hedef almış, ona doğru hareket ediyorsanız karadeliğe yaklaştıkça olağan üstü etkileri hissederek parçalanıp, karadeliğe “düşmek” kaçınılmaz.. İşte sözkonusu olan tam da böyle bir durum! 2002 yılında keşfedilen ve artık merkezdeki karadeliğe doğru yöneldiği kesinleşen orta büyüklükte bir gaz bulutu, çok yakında bize Samanyolu’nun merkezindeki karadeliğin beslenme alışkanlıkları hakkında birçok şey öğretecek.
Öncelikle belirtelim ki, sözü geçen Samanyolu’nun merkezindeki süper-kütleli karadelik, 12 Güneş kütlesinden büyük yıldızların termo-nükleer reaksiyonları sonlandırıp ölümleriyle ortaya çıkan yıldız-kütleli karadeliklerden epey farklı.. Milyonlarca Güneş kütleli bu cisimlerin nasıl oluştuğu hala bilinmiyor fakat etraflarındaki madde ile etkileşimleri sonucunda incelenmeleriyle birçok özellikleri ortaya konmuş durumda.. Örneğin bizim galaksimizin merkezindeki karadelik Sgr A*, 4.31 × 106 Güneş kütlesinde ve X-ışınlarındaki parlaklığı 1033 erg/s (Bu parlaklık Güneş’in tüm dalgaboylarında yaydığı parlaklığa yakın). Sgr A*, aktif bir karadelik değil yani etrafındaki materyalleri çok sık yutmuyor, dolayısıyla çevresinde genellikle bir olağandışı bir hareketlilik gözlenmiyor. Karadeliğin olay ufku 0.018 Astronomi birimi yani Güneş’in büyüklüğünün yaklaşık 17 katı kadar. Karadeliğe doğru hareket eden gaz bulutunun kütlesi ise 3 Dünya kütlesi büyüklüğünde ve yüzey sıcaklığı yaklaşık 550 Kelvin. Hesaplara göre gaz bulutu şu anda karadeliğin etrafında 0.94 dış merkezlik(eccentricity) değerine sahip bir Kepler yörüngesinde ve bu haliyle bir tam tur atma süresi 137 ± 11 yıl..
Yakınlardaki büyük kütleli bir yıldızın rüzgarlarından kaynaklandığı düşünülen bu bulut, 2013 sonu – 2014 başlangıcı gibi, karadeliğe en yakın geçişini yapacak ve karadeliğin çok güçlü kütleçekimsel etkileri nedeniyle muhtemelen parçalanıp dağılacak, bir kısmı da karadeliğe düşecek. Böylesi bir olay doğrudan ilk defa gözlenebiliyor ve bu durum, hareket eden gaz bulutunun kütlesini bildiğimizden, bulutu “test parçacığı” gibi kullanıp bir karadeliğin üzerine madde yığılma sürecini tüm detayları ile incelememize olanak sağlayacak! Dünya’nın en büyük teleskopları ile gaz kütlesi uzun zamandır izleniyor ve yakın geçişe oldukça az bir zaman kala, gaz kütlesinin beklendiği gibi yavaş yavaş şeklinin bozulduğu gözlenmeye başladı bile!
Kütleçekimine neden olan madde çok büyük olduğundan, gaz kütlesinin yakın olan kısmına etki eden kuvvet ile uzak olan kısma etki eden kuvvet arasındaki fark nedeniyle oluşan “gel-git” kuvvetleri, gazın şeklinin bozulup dağılmasına sebep oluyor. Yukarıdaki görüntüde, üstte yazan tarihlerdeki gaz bulutun şeklinin gittikçe uzayıp bozulduğunu görebilirsiniz.
Karadeliğe yaklaşan gaz kütlesinin geleceğine dair yapılan yukarıdaki detaylı benzetim, bütün süreci dramatik bir şekilde ortaya koyuyor. Samanyolu’ndaki bu şiddetli gösteri çok yakın bir zamanda daha da hareketlenecek; biz de canlı yayından izliyor olacağız.. Canlı yayından diyorsam da, merkeze uzaklığımız yaklaşık 26 000 ışık yılı olduğunu düşünürsek, 26 000 yıl geçmişe ait bir filmi izliyor olacağız demek daha doğru!
Geçmişte Samanyolu Merkezi’ne dair bir yazı daha yazmıştım, ilgilenenlere önerilir.
Daha fazlası için, konuyla ilgili Astrobites’ta yazılmış dört makaleye de göz atmanızı tavsiye ederim.
The Infamous Galactic Center Source G2: Gas Cloud or Star?
Seeing Black Holes with a Gas Cloud
Let’s Watch as the Supermassive Black Hole Sgr A* Spaghettifies a Gas Cloud!
Ayrıca BBC Horizon’ın konuyla ilgili yakınlarda yayınladığı belgeseli de kaçırmayın: Swallowed by a Blackhole (trailer)
0 yorum:
Yorum Gönder